स्थळ: आमचं जुनं घर.
काळ: मी १० वगैरे वर्षांची असतानाची- (म्हणजे साधारणत: १९९३ वगैरे)
आमच्या घरी टिपिकल कोशिंबिरी बनायच्या.. काकडीची कोशिंबीर- दाण्याचं कुट घातलेली, tomato कांद्याची कोशिंबीर- बारीक हिरवी मिरची चुरडून घातलेली, (एकदाच माझ्या भावाने उकडलेल्या बटाट्याची कोशिंबीर केलेली तर मला किती अप्रूप वाटलं होतं त्याचं-) आणि पंधरवड्यातून एकदा बनायची ती- दही घालून केलेली उकडलेल्या किसलेल्या बीटाची कोशिंबीर-
माझ्या दृष्टीने तेव्हा न खाण्यासारख्या खूप गोष्टी होत्या जगात... बडी लंबी लिस्ट थी मेरी- पण त्यात सगळ्यात पहिल्या क्रमांकावर होती ही बीटाची कोशिंबीर- मला ती खाऊन आत काहीच घडायचं नाही- (आजही माझा हा क्रायटेरिया ब-याच गोष्टीना आहे, एखादी फिल्म, एखादा पदार्थ, एखादं गाणं एखादि व्यक्ती.. access करून माझ्या आत जर काहीच उलथापालथ झाली नाही, माझ्या आत टिंग सुद्धा वाजलं नाही तर ती गोष्ट फार लवकर मनाच्या रिसायकल बिन मध्ये जाते माझ्या कडून. आणि सहजा सहजी restore होत नाही ती मूळ जागी). तर- बीटाची कोशिंबीर- माझी आई फार चांगलं जेवण करते. ती कोशिंबीरही चांगलीच करायची- पण मला मात्र ती गणिताच्या पेपरइतकीच अप्रिय होती. ज्या दिवशी आई ती कोशिंबीर करायची, मी ती खावी म्हणून अजून एखादा माझ्या आवडीचा पदार्थ करायची- आणि किमान वाढलेली कोशिंबीर तरी खा तरच तो पदार्थ मिळेल असा भाबडा प्रयत्न असायचा त्या माउलीचा.
त्याही दिवशी घरात बीटाची कोशिंबीर केलेली होती. आणि माझ्या आवडीच्या बटाटयाच्या काच-या होत्या केलेल्या- (simplicity at its best म्हणजे काय असं कोणी विचारलं तर मी बटाटा काचरा आणि वरण भात असा मेनू सांगेन) एक पोळी (चपाती) खा त्या बीटाच्या कोशिंबीरीसोबत- मी गरमागरम भाजी आणतेच आहे असं सांगून आई भाजी परतायला आत निघून गेली.
माझ्या समोर एक पोळी- आणि आयुष्यातला सगळा रस संपलेल्या माणसासारखी ती बीटाची कोशिंबीर... मी एक घास खायचा प्रयत्नही केला, शप्पत! पण नाहीच, जणू काही ती कोशिंबीर म्हणजे एक माणूस आहे आणि आयुष्यभर आता याच्या सोबत राहावं लागणारे इतक्या अनिच्छेने मी ताट आणि ती कोशिंबीर दूर सारली- झाली का गं खाऊन? आईचा आतून आवाज आला-
आता एकच शेवटचा पर्याय होता... आणि त्या काळी माझ्या समोरचे जे शेवटचे पर्याय असायचे ते बहुतेक वेळा वेडगळपणाचे धाडसाचे आणि पकडले गेले तर मार खायला लागतील अशा लेव्हलचेच असायचे... मी समोर पाहिलं, त्या काळी आम्ही तीस-या मजल्यावर राहायचो- आणि आमची खिडकी बिल्डींगच्या मागच्या बाजूला यायची.. जिथे खाली नुसतीच दगडमाती होती, आजच्या सारख्या posh टाईल्स वगैरे नव्हत्या. त्यामुळे नकळत मी उठले, हिंमत करून खिडकीशी गेले, ताटातली पोळी तोंडात कोंबली, आणि खाली वाकून न पहाता कोशिंबीर- सगळीच्या सगळी कोशिंबीर सरळ खाली फेकून दिली..
खालच्या दगड मातीत ती कोशिंबीर सामावली जाईल, धरणी माता त्या कोशिन्बीरीला आपलं म्हणेल याची मला पूर्ण खात्री होती. इतक्यात आई बाहेर आली, आणि मी ती कोशिंबीर टाकताना त्या रसाने माखलेली बोटं चाटत तिला म्हणाले- संपवली बरं सगळी कोशिंबीर.. आता परत वाढू नकोस- तिच्या चेह-यावर स्माईल फुललं, आणि प्रेमाने ती आणते हं बटाट्याची भाजी असं म्हणतेय तोच खालून मोठ्याने आवाज ऐकू आला.
आमच्या सोसायटीत राहाणा-या मोरे काकू, (ज्यांनी लहानपणी माईक गिळला होता) त्यांच्या स्वाभाविक मोठ्या आवाजात आय माय उद्धारत होत्या. वरचे तिन्ही मजले बाल्कनीत आले होते आणि त्यांच्या गमभन चा अर्थ
समजून घ्यायच्या प्रयत्नात होते. त्यांच्या म्हणण्यानुसार त्यांनी त्यांची नवीन लिंबू कलरची साडी पहिल्यांदाच पाण्यातून काढली होती आणि वाळत घातली होती. त्याच्यावर कोणीतरी गडद गुलाबी रंगाची बीटाची कोशिंबीर टाकली होती ज्यामुळे त्यांच्या साडीवर नवीन बाटिक प्रिंट सारखं डिझाईन उमटलं होतं .
त्यांच्या साडीवर पडलेल्या पदार्थाचं नाव ऐकून आईने माझ्याकडे ज्या नजरेने पाहिलं- पुढचा प्रसंग तुम्ही imagine करू शकता. तमाम महाराष्ट्राला जिथे लिंबू कलरची साडी म्हटल्यावर बनवाबनवी आठवतो तिथे मला ही दुसरी लिंबू कलरची साडी आठवल्या शिवाय रहात नाही-
salads आणि माझं नातं हे या लेव्हलचं होतं. आज माझ्या डायेट मध्ये सलाड्स असतात, मला वेगवेगळ्या प्रकारची सलाड्स बनवायलाही आवडतात. मुळात त्यात काय गंमत असते ती मला कळली आहे. कारण कांदा tomato आणि गाजर बीट यापलीकडे खूप पदार्थ असतात आहेत ज्यांनी कsमाsलsss कोशिंबीरी आय मीन सलाड्स बनू शकतात हे मला कळलंय- पण हे सुद्धा सम एका दिवसात कळलं नाही- काही कार्यक्रम (कुकिंगचे- आभार- netflix) काही चित्रपट, काही पुस्तकं अशा सगळ्यांमधून ती गंमत कळत गेली. २००० नंतर मेयोनीज नावाच्या पदार्थाशी ओळख झाली. चीझ ही चीज दुर्मिळ वरून हौस आणि मग गरज कॅटेगरी मध्ये येत गेली... काळीमिरी दही आणि लिंबू प पलीकडेही सलाड्स मध्ये खूप काही addकरता येतं वरून, आणि त्या वरून addकरण्याला sauce नाही, ड्रेसिंग म्हणतात हे समजलं... आणि मग खरी धमाल येत गेली salads करण्यात. मग त्या निव्वळ कोशिंबीरी राहिल्या नाहीत. हा फक्त एका शब्दाचा, भाषेचा किंवा हाय क्लास- मिडलक्लास असा फरक नाहीये- सलाड्स हे आख्खं वेगळं कल्चर आहे. आणि त्यातला आत्ताशी २ टक्के भागच मला समजू लागलाय- अजून बाकीये ९८% या विचाराने मला अजून एक्साईट व्हायला होतं-
कळलेल्या २ टक्क्यात काय काय येतं तर- कडधान्यं वापरून सॉलिड सलाड्स बनवता येतात याची समज आणि प्रचीती! मुग मटकी वगैरे घालून फक्त मिसळ बनू शकते आणि पांढरे वाटाणे भिजवले की पाणीपुरीचा रगडा होतो, असं मानणा-यांनी एकदा ब्रेक घ्यावा.. आणि मोड आलेले मुग, कांदा, सिमला मिरची, ब्रोकोली आणि चिकन (व्हेज वाल्यांनो हे नका घालू, तरीही salad अमेझिंग बनेल.) एकत्र वाफवून घ्या, त्यावर मिरपूड कोथिंबीर व्हिनेगर चीलीफ्लेक्स आणि सैंधव (गुलाबी मीठ/काळे ) घाला आणि हातानी कुस्करून घ्या. चवीपुरता चाट मसाला टाका आणि व्हिनेगर नसेल तर सरळ लिंबू पिळा.. पोळी/चपाती भाजी भात आमटी विसरून जाल.. यात मुगा ऐवजी वाफवून शिजवून घेतलेले रगड्याचे वाटाणे टाकले आणि ब्रोकोली ऐवजी tomato add केला की झालं. बहार!
दुसरं एक समजलं ते म्हणजे हे ड्रेसिंग प्रकरण- मक्याचे दाणे, उकडलेली अंडी (optional) कुस्करून, वाफावलेलं चिकन (optional) त्याचे पातळ उभे पीसेस करून,कांदा, सिमला मिरची आणि मश्रुम्स(हे चिकन सोबत सुद्धा होऊ शकतात किंवा व्हेज वाल्यांना चिकन ऐवजी सुद्धा वापरता येतील) या सगळ्याना एका काचेच्या बाउल मध्ये घ्यायचं- ४ चमचे सोया sauceएक चमचा व्हिनेगर, सैंधव चिली फ्लेक्स आणि पांढरे तीळ असं सगळं मिक्स करायचं आणि दोन्ही हातांनी या सगळ्या मंडळीना चोळायचं.. सगळे छान marinate झाले की कोथिंबीर वरून चिरून टाकायची आणि चमच्याने ढवळून घ्यायची- याचा एक बाउल खाल्ला तरी तुमचं डिनर होऊन जाईल.
ड्रेसिंग करायचं म्हणजे दर वेळी व्हिनेगर आणि चिली फ्लेक्स सारख्याच गोष्टी पाहिजेत असं काही नाही- एकदा एका बाउल मध्ये दही घेतलं- घट्ट वालं दही. एक चमचा पाणी (किंवा दह्याला अंगचं पाणी सुटतं) घालून ते चांगलं फेटून घेतलं, त्यात द चीज क्युब्ज किसून घातले आणि चिमूटभर मीठ घालताना लसणाच्या २ पाकळ्या सुद्धा किसून घातल्या, चिमुटभर मिरपूड. आणि ढवळलं. काकडी पासून कोबी पर्यंत ज्या भाज्या हाती लागल्या, कच्च्या खाता येतील याची खात्री वाटली त्या मस्त चिरून त्यावर हे दही चीज लसूणचं ड्रेसिंग ओतलं. तान्ह्या बाळाला न्हाऊ माखू घालतो तसंत्या सगळ्या भाज्यांना मस्त न्हाऊ घातलं या ड्रेसिंग ने. ते कालवून झाल्यावर बोटं मस्त चाटून पुसून स्वच्छ केली.. त्या दिवशी बाजारातल्या मेयोनीजने हार पत्करली..... try this people! its total madness!
रेस्टॉरंटमध्ये जेवायला गेलं की काही वेळेस salad bar दिसतो आणि लगेच कुतूहल THATS MY QUE म्हणत जागं होतं. त्या सगळ्या प्रकारात एक कोल्ड salad नावाचा प्रकार असतो. माझ्या आईने वाचलं तर ती ओरडलेच मला, की भाज्या नाशिवंत असतात त्या एक तर आधी पासून कापणार आणि वर त्या कसली कसली ड्रेसिंग घालून थंड करत फ्रीज मध्ये ठेवणार? छे! सगळी पोषण मूल्यं मारून टाकलीत तुम्ही वगैरे- पण काही गोष्टी पोषण मुल्यांपलीकडे असतात, हे मला मान्य आहे. तसंच हे कोल्ड salad. तुमच्या आवडत्या कच्च्या भाज्या म्हणजे काकडी सिमला मिरची टोमटो मटार कोबी कांदा मक्याचे वाफवलेले दाणे ( आणि आवडत असल्यास वाफवलेल्या चिकनचे तुकडे किंवा उकडलेल्या अंड्याचे स्लाईस) याचा प्रत्येक एक एक थर लावा एका मोठ्या बाउलमध्ये- (काचेच्या- त्यात गंमत आहे) आणि मध्ये मध्ये मेयो किंवा चीज किंवा मी आत्ता दिलेलं दही लसूणचं ड्रेसिंग घाला, म्हणजे एक लेअर काकडीचा एक मोठी पळी भरून ड्रेसिंग. मग दुसरा थर tomato. पुन्हा एक पळी ड्रेसिंग मग मका.. असं करून हे सगळं फ्रीज मध्ये ठेवा.. थंड गार झाल्यावर मोठी पळी खुपसा आणि बिर्याणी कशी वाढून घेतो तसं जास्तीत जास्त लेअर्स घेत त्या सगळ्याची एकत्रित चव डोळे मिटून अनुभवा...
एरव्ही सगळ्याच पदार्थांमधून तेल पोटात जातंच म्हणून कोशिबीरीत तेल नको असं आपलं आहारशास्त्र सांगतं. पण कधी कधी चमचाभर olive oilने खूप गंमत आलेली चाखली आहे मी- वाफवलेला मका, आलं लसून मश्रुम्स वाफवलेले छोटे/मिनी बटाटे पातीचा कांदा आणि सुकी लाल मिरची चमचा भर olive oilवर परतून बघा. धमाल येते. ज्यांना व्हेज खायचा कंटाळा येतो (म्हणजे माझ्या सारखे) त्यांनी अजून एक चमचा तेलात एक ऑम्लेट करावं आणि हातानी कुस्करून यात add करावं. जन्नत! ज न्न त... प्लीज हे ट्राय करून बघा-
फळांची सुद्धा अशा प्रकारे सलाड्स बनतात- (दुध किंवा कस्टर्ड पावडर घालून आपण जे बनवतो ते नाही) पण मी अजून त्या वाटेला गेले नाहीये. बाकी माझं सगळ्यात आवडतं सलाड म्हणजे चिकन mixed with veggies सलाड. त्याचा फोटो देते. म्हणजे त्यात काय घातलंय हे कळेलच तुम्हाला. जी काही ड्रेसिंग्ज मी लिहिली त्यातलं कोणतंही ड्रेसिंग वापरून हे सलाड बनवू शकतो.
रेड वाईन व्हिनेगर, रम sauce, फिश sauce, पीनट बटर, avocado, quinoa, zucchini tuna फिश salad पास्ता salad या सगळ्या मंडळीना अजून आजमवायचं आहे मला.. पण मला आनंद आहे की सरकत्या वर्षांनी मला किमान कोशिंबिरीवरून salad मध्ये प्रमोशन मिळवून दिलं. २% का होईना ज्ञान दिलं, नवीन प्रयोग करायची नवीन सलाड्स चाखायची उर्मी दिली. आणि ......
.............
त्या बीटाच्या कोशिंबिरीपासून कायमची सुटका करून दिली....
........................................................................
